Hanyoyi shida da suka sauya Nijar a shekaru biyu bayan juyin mulki

A ranar 26 ga Yuli, 2023, Janar Abdourahamane Tiani da abokan aikinsa na soja sun karɓi mulki a Nijar da hujjar kare ƙasar daga tasirin yamma da ya yi yawa, rashin tsaro mai ƙara ta'azzara, da kuma durƙushewar tattalin arziki a ƙarƙashin gwamnatin tsohon Shugaban Ƙasa Mohamed Bazoum, wanda har yanzu ke tsare a Fadar Shugaban Ƙasa a Niamey.

Bayan shekaru biyu, shugabannin sojan suna aiwatar da sauye-sauyen da suka yi alkawarin kawo canji mai girma – sun karya ƙaƙƙarfan tasirin yamma na mulkin mallaka, suna tabbatar da ikon gwamnati akan arzikin uranium da aka kiyasta darajarsa a biliyoyin daloli, tare da tsara wata sabuwar hanya mai zaman kanta wadda ke sake fasalin matsayin Nijar a nahiyar Afirka.

Sojojin Faransa da Amurka sun fice daga ƙasar a matsayin wani ɓangare na wannan sauyi. Nijar ta kuma bar ECOWAS don kafa wata sabuwar haɗin gwiwar yanki mai suna Alliance des États du Sahel (AES) tare da Mali da Burkina Faso.

"Nijar tana kan hanya mai kyau don dawo da cikakkiyar 'yancinta," in ji Daouda Ouedraogo, wani ɗan jarida kuma mai rajin kare haƙƙin ɗan adam daga Nijar, ga TRT Afrika.

"Babban nasararsu shine sake duba yarjejeniyoyin da suka shafi kamfanonin hakar ma'adinai kan yadda za a sarrafa arzikin uranium, da kuma yaƙi da ta'addanci… Ba su kai ga cim ma burinsu ba tukuna, amma suna kan hanya mai kyau don cimma su."

Masana sun yi imanin cewa sauye-sauyen da Nijar ke yi suna da tasiri fiye da iyakokinta, suna shafar yadda abubuwa ke gudana a yankin Sahel – wani yanki mai cike da rikici a cikin Sahara wanda ke fama da hare-haren ƙungiyoyin ta'addanci masu alaƙa da Al Qaeda da Daesh.

A cewar rahoton Global Terrorism Index na bana, yankin Sahel yana da fiye da rabin duk mutuwar da ta shafi ta'addanci a duniya.

Nijar ta fice daga ECOWAS, tana ganin kungiyar tana da kusanci da yamma kuma ba ta iya magance matsalar ta'addanci a yankin. Gwamnatin Janar Tiani ta rage muhimmancin barazanar warewa kuma ta sanya haɗin gwiwar soja don yaƙi da ta'addanci a matsayin ginshiƙin sabuwar haɗin gwiwa da Mali da Burkina Faso.

Shirin tsaron Sahel ya ƙunshi wani babban tsari na tura sojoji 5,000 don yaƙi da barazanar ta'addanci.

Yayin da Nijar ke nisantar da kanta daga ƙasashen yamma, ciki har da tsohon mai mulkin mallaka Faransa, ta ƙarfafa dangantaka da Turkiyya da Rasha.

Ta rattaba hannu kan yarjejeniyoyin tattalin arziki da tsaro da Ankara, ciki har da Yarjejeniyar Haɗin Gwiwar Kuɗin Soja da aka sanya hannu a Istanbul a ranar 24 ga Yuli, 2025.

"Ba abu ne mai sauƙi ba yaƙi da ta'addanci saboda yaƙi ne mai asymmetry. Nijar tana da buɗaɗɗiyar hanya fiye da wasu wajen sarrafa dangantakar diflomasiyya a matsayin wani ɓangare na dabarun magance barazanar ta'addanci," in ji Ouedraogo.

Haɗin kai na AES ya kuma yanke shawarar samar da sabon fasfo na biometric na bai ɗaya ga 'yan ƙasashen uku, duk da cewa aiwatar da shi a Nijar har yanzu yana kan aiki.

Sabon takaddar ta fara aiki a hukumance a ranar 29 ga Janairu, wanda ya yi daidai da ficewar Nijar da sauran ƙasashen biyu daga ECOWAS, yana nuna wata alama ta rabuwa da tsohuwar al'ada.

Fasfon AES yana ɗauke da fasahar biometric ta zamani kuma yana cika duk buƙatun da Hukumar Kula da Zirga-zirgar Jiragen Sama ta Duniya ta tsara, yana da matsayin diflomasiyya kamar sauran takardun tafiye-tafiye da aka amince da su a duniya.

Masana sun ga dalilin da ya sa Nijar ta dage wajen yanke alaƙa da kungiyar yankin.

"ECOWAS ta yi bikin cika shekaru 50 kwanan nan, amma ta canza daga wata cibiyar tattalin arziki zuwa wata cibiyar siyasa. Haɗin kai ya kamata ya dogara ne akan alaƙar tattalin arziki," in ji Ouedraogo.

Duk da rikicin siyasa, tattalin arzikin Nijar ya nuna ƙarfin gwiwa fiye da yadda ake tsammani.

Asusun Baɗin Kuɗi na Duniya (IMF) ya yaba wa ƙoƙarin ƙasar wajen daidaita tattalin arziki. A makon da ya gabata, mai bayar da rance na duniya ya amince da sakin kusan dala miliyan 41 ga gwamnati.

"Tattalin arzikin Nijar ya nuna ƙarfin gwiwa kan girgizar da ta samo asali daga rashin kwanciyar hankali na siyasa, rikici, da matsalolin yanayi masu tsanani. Ayyukan tattalin arziki sun farfaɗo a 2024, kuma hangen nesa na nan gaba yana da kyau," in ji IMF.

Kuɗin da aka bayar ana sa ran zai tallafa wa gyare-gyaren manufofi, ƙarfafa tsarin kuɗin jama'a, da magance matsalolin muhalli da ci gaba.

A watan da ya gabata, shugabannin sojan Nijar sun sanar da shirin ƙasa da wani ma'adinan uranium da kamfanin Faransa Orano ke sarrafawa.

Wannan matakin ya zo ne a matsayin wani ɓangare na sake duba yarjejeniyoyin hakar ma'adinai a ƙasar da ke ɗaya daga cikin manyan wuraren da ake samun uranium a duniya.

Hukumomi sun zargi Orano, wanda ya yi aiki a Nijar tsawon shekaru 50, da "halayen rashin alhaki, rashin doka da rashin adalci," suna cewa kamfanin ya ɗauki kaso mai yawa daga ma'adinan uranium na Somair.

Nijar, wadda ba ta da hanyar ruwa, ta kuma ɗauki matakai don tabbatar da hanyoyin tattalin arzikinta, ciki har da samun damar zuwa tashar jiragen ruwa mai muhimmanci.

Bayan rikicin ciniki da makwabciyar bakin teku Benin wanda ya haifar da toshewar fitar da mai ta tashar jiragen ruwa ta Seme-Kpodji, Nijar ta haɗa kai da Mali da Burkina Faso wajen rungumar "Atlantic Initiative" na Maroko.

Wannan shirin yana da niyyar samar da damar zuwa teku ta hanyar sabon tashar jiragen ruwa mai darajar dala biliyan 1.3 a El Argoub, wanda aka tsara kammalawa nan da shekarar 2028.

A watan Maris 2025, Nijar ta gabatar da Kundin Tsarin Mulki na Refoundation, wata takarda da ke sake fasalin tsarin doka na ƙasar har sai an maye gurbinsa da sabon kundin tsarin mulki bayan juyin mulki.

Kundin ya bai wa Janar Tiani shugabancin rikon ƙwarya na shekaru biyar, duk da cewa wannan lokacin na iya canzawa bisa yanayin tsaro.

A wani mataki mai cike da alama, Nijar ta rage matsayin Faransanci daga matsayin harshen hukuma zuwa "harshen aiki" tare da Ingilishi.

Hausa, wanda shi ne yaren da aka fi amfani da shi a ƙasar, yanzu ya zama harshen ƙasa a cikin ƙasar da ke da mutane kusan miliyan 26.

Wannan sauyi na harshe ya yi daidai da irin waɗannan matakai da abokan AES Mali da Burkina Faso suka ɗauka.