Na Timi Odueso
Wakati wa kikao cha tarehe 15 Agosti 2023, Bunge la Kenya lilitangaza kuwa limepokea ombi la kupiga marufuku jukwaa maarufu la matandao la TikTok. Mwananchi binafsi, Bob Ndolo, ambaye inasemekana alibainisha kuwa jukwaa hilo linahitaji kusimamiwa zaidi kisheria, aliwasilisha ombi hilo.
Katika ombi lake, Ndolo ambaye ni kiongozi wa kampuni ya ushauri wa dijitali - aliandika kuwa jukwaa la mitandao ya kijamii linahamasisha mambo kama vurugu na maudhui ya ngono, ambayo yanatishia tamaduni na dini za Kenya. Mwanaharakati huyo aliitaka mara moja TikTok ipigwe marufuku, ambayo ina watumiaji milioni 14 nchini Kenya.
Kwa bahati nzuri, Bunge la Kenya haraka lilitambua kuwa marufuku kamili ni jambo lisilowezekana, kwani ingemaanisha maelfu ya watengeneza maudhui wa Kenya wangepoteza kipato. Mwanzoni mwa mwaka huu, Kenya ilionekana kuwa nchi inayoongoza duniani katika matumizi ya TikTok.
Ni mji mkuu wa TikTok duniani na watengeneza maudhui zaidi ya 100,000, ikiwa ni pamoja na nyota kama Elsa Majimbo na Moya David, ambao walianza kujulikana kupitia jukwaa hilo.
Lakini wakati Kenya huenda isipige marufuku TikTok hivi karibuni, jambo hilo haliwezi kusemwa kwa nchi nyingine ya Afrika Mashariki, Somalia.
Wiki moja baada ya Bunge la Kenya kupitia ombi lake, Somalia ilipiga marufuku TikTok tarehe 21 Agosti.
Ingawa Somalia huenda ikawa nchi ya kwanza barani Afrika kuliwekea marufuku kamili jukwaa hilo, angalau nchi moja nyingine ya Afrika - Senegal - imeisimamisha TikTok ili kuzuia ghasia za umma.
Mwezi wa Agosti, baada ya serikali ya Senegal kuvunja chama kikuu cha upinzani na kumkamata kiongozi wake, nchi hiyo ya Afrika Magharibi ilisitisha TikTok ili kuzuia maandamano yenye vurugu na ujumbe wa nia mbaya.
Si Afrika pekee ambapo TikTok inakutana na uchunguzi, nchi nyingine - ikiwa ni pamoja na India - zimeipiga marufuku TikTok au kuweka aina fulani ya kizuizi kwenye jukwaa hilo kwa sababu ya nguvu zaidi kuliko kujivuna kimaadili: ulinzi wa data.
Hofu za Data
TikTok imepigwa marufuku nchini India tangu mwaka 2020 - kwa sababu ya masuala ya usalama wa taifa - lakini taarifa binafsi za raia wa India ambao walitumia TikTok zamani bado zinapatikana kwa kampuni hata miaka mitatu baadaye.
Kampuni ya ByteDance yenye makao yake makuu mjini Beijing inamiliki TikTok. Kituo chake cha data, ambapo data ya watumiaji wa jukwaa hilo inahifadhiwa, pia kipo nchini China.
Tangu programu hiyo ianze kujulikana mwaka 2019, uchunguzi umeongezeka kuhusu ulinzi wa data. Baadhi ya serikali zinahofia kuwa data za raia wao zinaweza kupatikana na serikali ya China kutokana na sheria za ujasusi za taifa la China.
Ibara ya 7 na 10 za Sheria ya Ujasusi ya Taifa ya China zinahitaji biashara zote zilizosajiliwa, zikiwa ni pamoja na majukwaa kama TikTok, kutoa taarifa zozote zinazohitajika kwa serikali ya China.
Ingawa TikTok, hata hivi karibuni mwezi Machi 2023, imekanusha madai ya kutoa data ya watumiaji kwa serikali ya China, hatua ambayo haijawaridhisha wengi.
Mwezi Desemba 2022, Marekani ilipiga marufuku TikTok kwenye vifaa vyote vilivyomilikiwa na serikali. Muda mfupi baadaye, mwezi Februari 2023, Tume ya Ulaya ilipiga marufuku wafanyakazi wake kutumia TikTok kwenye simu na kompyuta za kazi. Tangu wakati huo, nchi kadhaa nyingine, ikiwa ni pamoja na Canada, Ufaransa, na Denmark, zimefuata nyayo.
Idara ya Upelelezi ya Shirikisho la Marekani (FBI) iliiarifu Bunge la nchi hiyo kuwa Beijing inaweza kutumia taarifa iliyokusanywa kupitia programu ya mitandao ya kijamii ya TikTok kama silaha.
Mwaka 2022, kuvuja kwa barua pepe za ndani za TikTok zilidai kuwa wafanyakazi wa kampuni hiyo walitumia programu hiyo kufuatilia waandishi wa habari kwa kufuatilia harakati zao kupitia anwani za IP.
Matukio kama haya yanazua wasiwasi hata miongoni mwa viongozi wa kisiasa.
Lengo kuu la matumizi ya data yanayodaiwa na TikTok inaaminika kuwa ni kwa faida za usalama, siasa, na kiuchumi za China.
Wasiwasi uliozidi kiasi?
Hata ingawa usalama wa taifa na ulinzi wa data zinashika nafasi ya mbele katika vikwazo vya TikTok, baadhi bado wanaamini tishio linalosababishwa na TikTok limepewa uzito mkubwa.
"Huu ni wasiwasi halali, ingawa umepuuzwa sana lakini ni halali. TikTok inakusanya data nyingi kama jukwaa lolote la mitandao ya kijamii. Hata hivyo, bado sijasikia chochote kinachoweza kutekelezeka hadi sasa," alisema Dk. Clifford Lampe, Profesa wa Habari na Naibu wa Masuala ya Masomo katika Chuo cha Habari katika Chuo Kikuu cha Michigan.
Mwandishi, Timi Odueso, ni Mhariri Mwandamizi katika jukwaa la habari la TechCabal.
