Michael Adeyemi, dereva wa teksi kutoka Nigeria, alikuwa akiendesha gari lake kupitia barabara yenye msongamano wa kawaida jijini Lagos, wakati kizunguzungu kilipomkumba.

Mwanaume huyo mwenye umri wa miaka 58 alisimamisha gari lake kando ya barabara, akishikilia usukani kwa nguvu huku kichwa chake kikizunguka. Alikuwa amepuuza maumivu ya kichwa kwa miezi kadhaa. Uchovu pia. Saa nyingi za kuendesha gari katika jiji ambalo halilali, alijisemea mwenyewe.

Lakini hali hii ilihisi tofauti.

"Nilidhani ni msongo wa mawazo tu, gharama ya kuishi katika jiji lenye shughuli nyingi," Adeyemi anaiambia TRT Afrika. "Hatuna muda wa kuwa wagonjwa. Unafanya kazi, unakula, unalala. Kupima shinikizo la damu ni anasa unayoahirisha hadi Jumamosi ambayo haifiki."

Kizunguzungu cha ghafla alichopata wakati akiendesha gari kilimfanya kugunduliwa na shinikizo la damu, akijiunga na orodha inayoongezeka ya watu bilioni 1.4 wanaoishi na hali hiyo, kulingana na ripoti ya Shirika la Afya Duniani (WHO) iliyotolewa mwaka jana.

Tatizo la kawaida

Takwimu za WHO zinaonyesha dharura ya kiafya ya kimataifa inayojificha waziwazi: ni mtu mmoja tu kati ya watano duniani mwenye shinikizo la damu lililodhibitiwa.

Ingawa kinachoitwa "muuaji wa kimya" kinaweza kuzuiwa na kutibiwa kitabibu, bado hakidhibitiwi ipasavyo kwa idadi kubwa ya watu.

Madaktari wanaonya kuwa athari za kupuuza shinikizo la damu ni mbaya. Shinikizo la damu husababisha mshtuko wa moyo, kiharusi, kushindwa kwa figo na shida za akili.

Takwimu zilizotolewa katika Mkutano Mkuu wa 80 wa Umoja wa Mataifa pia zinaonyesha ukosefu mkubwa wa usawa katika upatikanaji wa huduma za afya.

Ripoti hiyo inaonyesha kuwa asilimia 93 ya nchi zenye kipato cha juu zina dawa zote zinazopendekezwa na WHO kwa ajili ya shinikizo la damu, ikilinganishwa na asilimia 28 tu ya mataifa yenye kipato cha chini.

Pengo hili kati ya nchi tajiri na maskini linamaanisha mamilioni wanakabiliwa na vifo vinavyoweza kuzuilika na ulemavu kutokana na matatizo yanayohusiana na shinikizo la damu.

Maisha yasiyo ya kawaida

Grace Mbeki, mwalimu mwenye umri wa miaka 42 anayeishi katika mtaa wa mabanda nje ya Cape Town, Afrika Kusini, alianza kuwa makini kuhusu kudhibiti shinikizo lake la damu alipokuwa akimhudumia mama yake, ambaye alipata kiharusi kikali kilichosababishwa na shinikizo la damu lisilodhibitiwa.

"Kliniki iko mbali na nyumbani kwangu, na wakati mwingine nalazimika kurudi bila dawa iliyopendekezwa kwa sababu imeisha," Mbeki anaiambia TRT Afrika.

"Unabaki ukitazama mtu unayempenda akigeuka kivuli cha yeye mwenyewe. Ugonjwa huu hauvunji tu mioyo; unavunja familia na fedha zao."

Maumivu katika maneno yake yanaonyesha mapambano ya kila siku ya kudhibiti hali ya muda mrefu katika mazingira ambapo mifumo ya afya inashindwa kukidhi mahitaji na dawa zinatoweka kutoka maduka bila onyo.

Mzigo wa kiuchumi

Kati ya mwaka 2011 na 2025, magonjwa ya moyo na mishipa yalitabiriwa kugharimu nchi zenye kipato cha chini na cha kati takriban dola trilioni 3.7 za Marekani. Hii inawakilisha mzigo mkubwa kwa hazina ya taifa, ikipunguza rasilimali kutoka kwa elimu, miundombinu na ukuaji wa uchumi.

"Kila saa, zaidi ya maisha 1,000 yanapotea kutokana na viharusi na mshtuko wa moyo vinavyosababishwa na shinikizo la damu, na vifo vingi kati ya hivi vinaweza kuzuilika," anasema mkurugenzi mkuu wa WHO, Dk Tedros Adhanom Ghebreyesus. "Nchi zinahitaji kuwa na zana za kubadilisha hadithi hii."

Ripoti hiyo inasisitiza jinsi sera zisizo na ufanisi za kukuza afya zinavyowaacha jamii bila ufahamu wa hatari za kutumia tumbaku na kufuata lishe yenye chumvi nyingi, mambo ambayo yanachochea shinikizo la damu.

Sababu nyingine ni ukosefu wa timu za huduma za msingi zilizofunzwa, hali inayopunguza upatikanaji wa uchunguzi au ufuatiliaji wa mara kwa mara wa matibabu. Minyororo ya usambazaji isiyoaminika mara nyingi huvuruga matibabu, huku gharama kubwa ya baadhi ya dawa za kudhibiti shinikizo la damu zikiwaweka mbali hata pale zinapopatikana.

Kwa wagonjwa kama Adeyemi na Mbeki, kushindwa huku kwa mifumo kunatafsiriwa kuwa hali ya kutokuwa na uhakika na hatari kila siku.

"Shinikizo la damu lisilodhibitiwa linachukua zaidi ya maisha milioni 10 kila mwaka licha ya kuwa linaweza kuzuilika na kutibika," anasema Dk Kelly Henning wa Bloomberg Philanthropies. "Sera madhubuti zinazoongeza ufahamu na kupanua upatikanaji wa matibabu ni muhimu."

Hatua moja kwa wakati

WHO inazipongeza nchi za Asia kama Bangladesh, Ufilipino na Korea Kusini kwa kufanya maendeleo makubwa katika kudhibiti janga la shinikizo la damu kwa kuingiza huduma za shinikizo la damu katika mifumo ya bima ya afya ya wote na huduma za msingi za afya.

Huko Bangladesh, viwango vya udhibiti katika baadhi ya maeneo viliongezeka kutoka asilimia 15 hadi 56 ndani ya miaka michache tu, ikionyesha kile ambacho sera na utekelezaji makini vinaweza kufanikisha hata katika mazingira yenye rasilimali chache.

"Dawa salama, bora na za gharama nafuu za kudhibiti shinikizo la damu zipo, lakini watu wengi sana hawawezi kuzipata," anasema Dk Tom Frieden, daktari mashuhuri kutoka Marekani. "Kufunga pengo hilo kutaokoa maisha, na pia kuokoa mabilioni ya dola kila mwaka."

Kwa Adeyemi, pengo hilo linawakilisha umbali kati ya teksi yake na dawa za kuaminika, za bei nafuu. Sasa hubeba vidonge vyake kila mahali, kisanduku kidogo cha plastiki kikimkumbusha kila siku hali anayopaswa kudhibiti.

"Mimi ni mmoja wa waliobahatika," anasema, mkono wake ukiwa juu ya moyo wake. "Nilipata onyo. Lakini vipi kuhusu mamilioni ambao hawapati? Tunahitaji dunia isikie midundo ya mioyo yetu kabla haijasimama."