Albania imechukua hatua ya kihistoria katika utawala kwa kuteuliwa kwa Diella, mtu halisi, anayezalishwa na AI, kama "waziri" katika baraza la mawaziri la Waziri Mkuu Edi Rama.
Hatua hiyo, iliyotangazwa mnamo Septemba 2025, ni mara ya kwanza kwa nchi yoyote kuweka rasmi majukumu ya mawaziri kwa mfumo wa ujasusi wa bandia.
Jukumu hilo linakusudiwa kupambana na ufisadi, kuongeza uwazi katika ununuzi wa umma, na kufanya usimamizi wa umma kuwa wa kisasa.
Jina na Maana: "Diella" inamaanisha "jua" katika Kialbania.
Kufanya maamuzi yasiyo ya upendeleo
Diella ilizinduliwa awali Januari 2025 kama msaidizi pepe kwenye jukwaa la e-Albania la Albania ili kuwasaidia wananchi kuvinjari huduma za serikali mtandaoni - kutoa hati, kusaidia na fomu za urasimu na huduma nyingine za kidijitali.
Kwa kuteuliwa kwake, Diella anapewa jukumu la kusimamia ununuzi wa umma na zabuni, eneo ambalo lilikosolewa kwa muda mrefu nchini Albania kwa ufisadi na ukosefu wa uwazi. Anatakiwa kuhakikisha kuwa maamuzi katika michakato hiyo ni "asilimia 100 isiyo na rushwa" na ya uwazi kabisa.
Waziri Mkuu Edi Rama alimuelezea Diella kama "mwanachama wa kwanza wa serikali ambaye hayupo kimwili, lakini kwa kweli aliundwa na akili bandia." Amedai kuwa kwa kuhamisha jukumu la kutoa zabuni za umma kwa mfumo wa AI, Albania inaweza kuondoa hongo, upendeleo, migongano ya masilahi na aina zingine za ufisadi.
Serikali pia ilisisitiza kuwa Diella tayari ameshughulikia idadi kubwa ya mwingiliano wa mtandaoni kupitia jukwaa la e-Albania. Hizi ni pamoja na utoaji wa hati za kidijitali na usaidizi katika kupata huduma - inaripotiwa kuwa karibu maswali na hati milioni moja za kidijitali.
Hofu za wakosioaji
Wakosoaji, ikiwa ni pamoja na vyama vya upinzani, wamepinga kama kuwa na chombo halisi kama waziri rasmi ni kikatiba. Haijulikani wazi chini ya sheria za Albania jinsi uteuzi huu unavyolingana na mahitaji ya mawaziri (kama vile kuwa raia wa sasa)
Kiwango cha uangalizi wa binadamu juu ya kufanya maamuzi ya Diella haijafafanuliwa kikamilifu. Kiasi gani cha udhibiti au uhakiki wa maafisa wa kibinadamu watabaki hakijawekwa wazi kabisa.
Kulingana na Waziri Mkuu Rama, uhamishaji wa mamlaka juu ya zabuni za umma kutoka kwa wizara zilizopo hadi Diella utafanywa "hatua kwa hatua."
Baadhi wanaona Diella kama hatua ya kimapinduzi, ikiwezekana kuisaidia Albania kufikia vigezo vilivyowekwa na Umoja wa Ulaya kwa ajili ya kupambana na ufisadi na utawala wa sheria, ambavyo ni msingi wa mchakato wake wa kujiunga na Umoja wa Ulaya.
Tofauti ya maamuzi kimachine na kibinadamu
Matarajio ni kwamba teknolojia, ikifanywa kwa usahihi, inaweza kuweka uwajibikaji zaidi kuliko mifumo ya jadi inayoongozwa na mwanadamu.
Diella anaweza kuwa mfano wa kuunganisha AI katika utawala wa umma - sio tu kama zana za kusaidia wanadamu, lakini kama watoa maamuzi.
Hiyo inazua maswali mapya kuhusu jinsi utawala wa AI unapaswa kupangwa n aiwapo maamuzi yakiondolewa utu ndani yake yana manufaa zaidi au la.
Albania inalenga kuwa mwanachama wa EU ifikapo 2030. Ufisadi na utawala wa sheria ni sehemu muhimu za vigezo vya uanachama. Mpango huu, ukifaulu, unaweza kuimarisha kesi ya Albania.
